ابوسیاره عملیة بن اعزل عدوانیاَبوسَیّاره، عُمَلیة بن اَعزل بن خالد عَدوانی، یکی از شخصیتهای اواخر عصر جاهلیت که سال‌ها سرپرستی حجاج را برعهده داشت. ۱ - سرپرستی حجاجسرپرستی حرکت حجاج از مزدلفه به منی در مناسک حج ، یکی از مناصب دوره جاهلیت بود که به شکل موروثی در خاندان عدوان (از شعبه‌های قیس عیلان) دست به دست می‌شد و آخرین ایشان که ۴۰ سال این منصب را برعهده داشت، عملیة بن اعزل بود. [۱]
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج۱، ص۱۲۸، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶ م.
[۲]
طبری، تاریخ، ج۲، ص۲۸۶.
[۳]
مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۵۷، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴ م.
و گویا به مناسبت وظیفه‌اش به ابوسیّاره مکنّی شده بود. [۴]
کلبی، هشام بن محمد، جمهرة النسب، ج۱، ص۴۷۱، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶ م.
۲ - روش کار در مراسم حجآگاهی ما از کار وی در این مراسم اندک است و در منابع درباره وظیفة او تعبیراتی گوناگون به صورت «دفع»، «افاضله» و «اجازه» دیده می‌شود. ابوسیاره ابتدا خطبه‌ای کوتاه می‌خواند، سپس به کوه «ثَبیر» در مزدلفه می‌نگریست و آنگاه که خورشید از فراز کوه پرتو می‌افکند، با نداتی «اَشرِق ثَبیرُ کَیما نُغیر» یعنی: ای ( خورشید پس کوه ) ثبیر طلوع کن تا ما (به سوی منی) بشتابیم، فرمان حرکت می‌داد و با مرکوب خود پیشاپیش مردم می‌رفت. [۵]
ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۳، ص۴، بولاق، ۱۲۸۵ ق.
[۶]
یاقوت، بلدان، ج۱، ص۹۱۸.
۳ - درک اسلامدر منابع تصریح شده که ابوسیاره اسلام را درک کرده است، [۷]
ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکة، ج۱، ص۱۸۷، به کوشش رشدی صالح محلس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ م.
[۸]
مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۵۷، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴ م.
ولی از عاقبت کار او اطلاعای در دست نیست.۴ - تواضع و فروتنیگفته شده که ابوسیاره در طول ۴۰ سال، در مراسم حج، همواره بر خری سوار بود که در سلامت و تندرستی (یا صبر ) مثل شد. چنانکه عرب درباره کسی که سالم و تندست باشد، گوید: «اصّح (یا اصبر) من عًَیر ابی سّیارة». [۹]
جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، ج۱، ص۲۴۶، به کوشش حسن سندویی، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲ م.
[۱۰]
ثعالبی، ثمار القلوب، ج۱، ص۲۹۵، قاهره، مطبعة الطاهر.
[۱۱]
میدانی، احمد بن محمد، مجمع الامثال،ج۱، ص۴۱۰، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، ۱۳۷۴ ق/ ۱۹۵۵م.
در منابع گاه از ماده بودن، سیاهی و یک چشمی این مرکب سخن رفته است. [۱۲]
ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکة، ج۱، ص۱۸۶، به کوشش رشدی صالح محلس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ م.
[۱۳]
جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان ،ج۱، ص۱۳۹، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹ م.
[۱۴]
ثعالبی، ثمار القلوب، قاهره، مطبعة الطاهر.
در یک شعر کهن عربی نیز از مرکب وی و سرپرستی حجاج یاد شده است. [۱۵]
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج۱، ص۱۲۸، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶ م.
گویا انگیزة ابوسیاره از سوار نشدن بر اسب های اصیل که جلوه‌ای از شکوه و جلال به همراه داشت، فروتنی و تواضع بوده است، چنانکه بعدها این رفتار وی الگویی برای برخی از شخصیتهای ممتاز عرب شد. [۱۶]
جاحظ، عمرو بن بحر، البخلاء، ج۱، ص۲۰۴، به کوشش طه حاجری، قاهره، دارالمعارف.
[۱۷]
جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، ج۱، ص۲۴۶، به کوشش حسن سندویی، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲ م.
[۱۸]
ثعالبی، ثمار القلوب، ج۱، ص۲۹۶، قاهره، مطبعة الطاهر.
۵ - آثاراز ابوسیاره تنها چند بیت شعر و یک خطبة بسیار کوتاه نقل شده است که نیمی از آن دعا و نیم دیگر نصیحت و موعظه است. [۱۹]
ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۳، ص۴، بولاق، ۱۲۸۵ ق.
[۲۰]
میدانی، احمد بن محمد، مجمع الامثال، ج۱، ص۴۱۰، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، ۱۳۷۴ ق/ ۱۹۵۵م.
[۲۱]
یاقوت، بلدان، ج۱، ص۹۱۸
ابوسیاره نخستین کسی بود که خون بهای مقتول را برابر ۱۰۰۰ شتر قرار داد؛ به روایتی دیگر نخستین کس عبدالمطلب بود که این سنت را پی ریخت و اسلام نیز آن را تأیید کرد. [۲۲]
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، ج۱، ص۵۵۱، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹ م.
[۲۳]
ابن رسته، احمد بن عمر، الاعلاق، النفیسة، ج۱، ص۱۹۱، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۱ م.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن رسته، احمد بن عمر، الاعلاق، النفیسة، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۱ م. (۲) ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹ م. (۳) ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/ ۱۹۳۶ م. (۴) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بولاق، ۱۲۸۵ ق. (۵) ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مک‌ـة، به کوشش رشدی صالح محلس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ م. (۶) ثعالبی، ثمار القلوب، قاهره، مطبعة الطاهر. (۷) جاحظ، عمرو بن بحر، البخلاء، به کوشش طه حاجری، قاهره، دارالمعارف. (۸) جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، به کوشش حسن سندویی، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲ م. (۹) جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۹ م. (۱۰) طبری، تاریخ. (۱۱) کلبی، هشام بن محمد، جمهرة النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶ م. (۱۲) مسعودی، مروج الذهب، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴ م. (۱۳) میدانی، احمد بن محمد، مجمع الامثال، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، ۱۳۷۴ ق/ ۱۹۵۵م. (۱۴) یاقوت، بلدان. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوسیاره»، ج۵، ص۲۲۴۱. |